Ciekawostki z historii Trzebini

1314 r. erygowano parafię w Płokach

1326 r. pierwsze wzmianki w spisach świętopietrza o parafiach w Trzebini i Płokach

1404 r. Jan Karwacjan odziedziczył Trzebinię po ojcu

1415 r. Mikołaj Kesinger (mieszczan krakowski zainteresowany inwestycjami górniczymi) za tysiąc grzywien zakupił Trzebinię od rodu Karwacjanów i uzyskał od króla Władysława Jagiełły przywilej górniczy z zastrzeżeniem oddawania olbory (opłaty na rzecz króla za prawo eksploatowania kopalni kruszcu na gruntach będących jego własnością). Król Zygmunt August potwierdził ten przywilej dla następnego dziedzica Trzebini, Jana Żukowskiego, w 1550 r.

Pierwsza poczta w Trzebini, to stacja konnej poczty króla Zygmunta Augusta, mieszcząca się w sukiennicach na Rynku (budynek wyburzono w okresie okupacji niemieckiej)

1670 r. Jerzy Szylkra (Schilchra) ufundował kościółek pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika wraz z przytułkiem dla ubogich, głównie niezdolnych do pracy byłych górników lub służby dworskiej z Trzebini

 

wiek XVIII

Około 1731 r. na polecenie Franciszka Trzebińskiego wytyczono Rynek Trzebini, po stronie południowej istniejącej wsi Trzebinia, przy skrzyżowaniu traktu krakowskiego z drogą chrzanowsko-olkuską. Przy rynku stanęły nowe domy, karczmy, waga i magazyny

1731 r. król August II Sas udzielił Trzebini przywileju na urządzanie 12 jarmarków w roku i targu tygodniowego w niedziele

1745 r. pierwsze wzmianki o podlegającej kahałowi w Olkuszu gminie żydowskiej na terenie Trzebini

1795 r. po trzecim rozbiorze Polski Trzebinia znalazła się pod panowaniem austriackim. Po 1809 roku weszła w skład Księstwa Warszawskiego, a następnie Rzeczpospolitej Krakowskiej. Po likwidacji Rzeczpospolitej Krakowskiej (oraz ponownym wcieleniu jej terytoriów do zaboru austriackiego w dniu 6 grudnia 1846 r.) Trzebinia stała się częścią tzw. Galicji i pozostała w granicach Austro-Węgier aż do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku

 

wiek XIX

1804 r. na terenie Gminy Trzebinia powstała pierwsza kopalnia węgla (na terenie Gór Luszowskich, nad potokiem Kozibród)

1806 r. Kajetan Forkiewicz, senator Rzeczypospolitej Krakowskiej, kupił szlachectwo i herb Ozdoba; niedługo potem rozpoczął rozbudowę zakupionego pałacu w Młoszowej - prace kontynuował Juliusz Ozdoba-Florkiewicz i Juliusz Potocki, na którego zlecenie w 1898 r. Zygmunt Hendel powiększył pałac o część neorenesansową

1815 r. oficjalnie potwierdzono powstanie gminy żydowskiej w Trzebini, która faktycznie istniała już pod koniec XVIII wieku (podlegała kahałowi w Olkuszu)

6 września 1817 r. w wyniku starań ówczesnej właścicielki Trzebini, hrabiny Krystyny Marassē (wdowy po Antonim Trzebińskim) oraz jej trzeciego męża, Ferdynanda Marassē, decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa Trzebinię-kolonię podniesiono do rangi miasteczka (uzyskała prawa miejskie)

13 października 1847 r. do Trzebini doprowadzono kolej. Otwarcia linii dokonał biskup krakowski Ludwik Łętowski, po czym, jak podaje ówczesna prasa, "pierwszy parowiec krakowski ze znacznym ciągiem wagonów pojazdowych i transportowych z uderzeniem godziny wpół do pierwszej wyruszył szczęśliwie do Prus". „Gazeta Krakowska” opublikowała pierwszy rozkład jazdy dwóch kursujących wówczas pociągów

1861 r. w Sierszy rozpoczęła wydobycie kopalnia „Nowa Izabella”. To przedsiębiorstwo dało początek Kopalni Węgla Kamiennego „Siersza” (działalność górnicza KWK Siersza trwała ponad 135 lat i została zakończona w 1999 r.)

1868 r. przy zbiegu ul. Trzebińskiej i Klonowej w Locie wybudowano kaplicę

1880 r. założono w Trzebini Ogniową Straż Pożarną, która od 1904 r. miała własną remizę obok rzeźni miejskiej

1892 r. rozpoczęto budowę ufundowanego przez rodzinę Potockich kompleksu, mieszczącego kościół, klasztor felicjanek, szkołę, ochronkę i izbę chorych. Całą fundację nazwano Krystynowem od imienia Krystyny z Tyszkiewiczów Potockiej. Kościół poświęcono w 1895 r.

Do 1895 r. w Trzebini nie było lekarza - pierwszym był dr Wacław Skórkowski, zamieszkały w domu obok apteki pod Gwiazdą przy ul. Narutowicza (zbudowanej w 1899 r.)

6 czerwca 1895 r. założono w Trzebini zakład przetwórstwa ropy naftowej -  założycielem i pierwszym właścicielem Rafinerii Nafty w Trzebini był hr. Andrzej Potocki

1897 r. hr. Juliusz Potocki, oficer armii austriackiej, ożenił się z Marią Zamoyską i rozpoczął przebudowę odziedziczonej po rodzinie Florkiewiczów rezydencji w Młoszowej

 

wiek XX

1901 r. O.O. Salwatorianie założyli w Trzebini pierwszą placówkę na ziemiach polskich

1904 r. w Sierszy założono Towarzystwo „Sokół”. W Trzebini Towarzystwo powstało w 1907 r., natomiast budynek "Sokoła" przy ul. Kościuszki zbudowano w roku 1912 (w 1907 r. hr. Andrzej Potocki ofiarował „na zupełną własność SOKOŁA” grunt budowlany o pow. 725 m2, z przeznaczeniem na budowę sokolni w Trzebini)

1910 r. uruchomiono elektrownię w Sierszy

1910 r. pałac w Młoszowej sprzedano firmie „Sylwana” z Katowic, a w 1912 r. kupił go na licytacji hrabia Jan Szembek (w latach 30. XX wieku wiceminister spraw zagranicznych RP) za ponad milion koron dla swojej żony, Izabeli hr. Skrzyńskiej (siostry ówczesnego premiera Aleksandra Skrzyńskiego)

ok. 1912 r. w Trzebini powstała polsko-francuska fabryka obróbki kamieni szlachetnych, tzw. "Kamyczkownia"

1914 r. w Trzebini powstał powiatowy oddział Naczelnego Komitetu Narodowego, rekrutujący ochotników do Legionów Polskich. W lipcu 1914 r. wyruszyli na zgrupowanie Legionów Polskich w Krakowie. 33 ochotników pod dowództwem Stanisława Kuzieli - Drużyna Polowa z Trzebini - walczyło później w II Brygadzie Karpackiej podczas I wojny światowej (szlak bojowy Bukowina – Besarabia – Marmaros-Siget)

1914 r. na cmentarzu w Trzebini znajduje się zbiorowa mogiła 41 żołnierzy austriackich różnych narodowości, zmarłych pod koniec 1914 r., którzy brali udział w walkach z Rosjanami w okolicach Tarnowa i Bochni podczas I wojny światowej

31 października 1918 r. Trzebinia została wyzwolona z zależonści od Austro-Węgier (władzę w Galicji zachodniej przejęła Polska Komisja Likwidacyjna). W mieście świętowano odzyskanie niepodległości już w dniu 3 listopada 1918 r., nadając obchodom nazwę ŚWIĘTA WOLNOŚCI. "Ilustrowany Kuryer Codzienny" z 16 listopada 1918 r. /nr 223, s. 5 – „Z Trzebini”/ informował: Ludność zebrała się na boisku sokolem, skąd wyruszył pochód do kościoła [chodzi o kościół parafialny p.w. Piotra i Pawła]  na nabożeństwo. Następnie skierowano się na rynek, gdzie przemówił do zebranych marszałek powiatu, przedstawiciel PKL [Polskiej Komisji Likwidacyjnej] oraz dr Gumplowicz z Krakowa. Odśpiewaniem "Roty" zakończyła się podniosła uroczystość.

Obchody niepodległości w Trzebini - notatka prasowa z 1918 r.

1920 r. inż. Marian Zieleniewski na reszcie gruntów dworskich rozpoczął budowę kopalni węgla kamiennego „Zbyszek” (nazwa od imienia jego syna, Zbigniewa Zieleniewskiego) - powołano w tym celu firmę „Osada Górniczo-Przemysłowa Trzebinia S.A.”, gdzie był głównym udziałowcem

1923 r., 29 marca zatwierdzono powstanie Klubu Sportowego "Trzebinia", łączącego różne dysypliny sportowe, m. in. kolarstwo, piłkę nożną, lekkoatletykę i strzelectwo. Współistniał on z dwoma oddziałami Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (w Sierszy i w Trzebini) oraz z utworzonym w 1924 r. Harcerskim Klubem Sportowym (prowadził go ks. Marian Luzar)

1924 r. w Trzebini założono hufiec harcerski, który w latach międzywojennych prowadził m. in. drużynę żeglarską i szybowcową

1926 r. połączono gminy Trzebinia-miasto i Trzebinia-wieś

1928 r. przy klasztorze O.O. Salwatorianów utworzono w Trzebini pierwszy na ziemiach polskich dom rekolekcyjny wiernych świeckich ze wszystkich grup społecznych i zawodów

1 września 1939 r. podczas nalotów hitlerowskich i bombardowania miasta i dworca kolejowego w Trzebini zginęło 8 obywateli

5 września 1939 r. hitlerowscy okupanci rozstrzelali przy skarpie kolejowej za dworcem w Trzebini 90 osób (87 Żydów i 3 Polaków) z Chrzanowa i Jaworzna

13 września 1939 r. w Równem na Wołyniu zmarł ks. hm. Marian Luzar (od 1924 r. pracował w Trzebini jako katechta i inicjował powstawanie tutaj drużyn harcerskich). Był komendantem hufca ZHP w Trzebini, a w latach 1926 - 1929 komendantem Chorągwi Krakowskiej ZHP. W latach 1931 - 1939 pełnił funkcję naczelnego kapelana ZHP. We wrześniu 1939 został zmobilizowany jako kapelan. Zginął podczas nalotu niemieckiego na dworzec w Równem. W harcerstwie nosił przydomek „Czarny Kruk”. Jest patronem trzebińskiego Hufca ZHP. Harcerze, dawni wychowankowie ks. Luzara, nazywali się - od swojego patrona - "Skautami Luzara" albo "Luzarczykami".

18 lutego 1943 r. hitlerowscy okupanci zlikwidowali getto dla Żydów z całego powiatu chrzanowskiego i wywieźli jego mieszkańców do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu

1944 r. Okupanci założyli przy rafinerii ropy naftowej podobóz obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu – Arbeitslager Trzebinia

7 sierpnia 1944 r. Rafineria Nafty w Trzebini została zbombardowana przez lotnictwo amerykańskie – 55 bombowców B-17 (tzw. „Latających Fortec”), osłanianych przez 37 myśliwców P-51 („Mustang”). Zginęło 18 osób.

22-23 stycznia 1945 r. na teren gminy Trzebinia weszły wojska radzieckie, stanowiące część I Frontu Ukraińskiego – najpierw wkroczyły do Sierszy (22.01), a następnie do Myślachowic i Trzebini (23.01.)

1945 r. założono w Trzebini pierwszą szkołę średnią - Liceum Ogólnokształcące w Trzebini-Sierszy

Noc z 11 na 12 maja 1946 r. ks. Michał Rapacz z Płok został wyprowadzony z plebani przez bojówkę PPR i zastrzelony w pobliskim lesie

1948 r. rozpoczęła działalność biblioteka miejska w Trzebini

1954 r. wieś gromadzka Siersza uzyskała statut osiedla. W 1969 r. została przyłączona do miasta Trzebini. Nastąpiła wówczas zmiana nazwy miasta na Trzebinia – Siersza. W dniu 1.02.1977 r. powrócono do nazwy Trzebinia (bez dodatku Siersza), obowiązującej obecnie

1975 r. w wyniku reformy administracyjnej Trzebinia została wcielona do województwa katowickiego. Dopiero z dniem 1.01.1999 r. powróciła do swoich tradycyjnych związków z Krakowem, wchodząc ponownie w skład województwa małopolskiego

1.02.1977 r. powrócono do nazwy Trzebinia (bez dodatku Siersza), obowiązującej obecnie

11 listopada 1990 r. w Domu Kultury "Sokół" odsłonięto ufundowaną w 1937 r. tablicę, poświęconą pamięci trzebińskich legionistów (odnalezioną w czasie remontu budynku i odnowioną)

2000 r. na górze Bożniowej mieszkańcy Trzebini postawili 12-metrowy, metalowy krzyż, upamiętniający Wielki Jubileusz Chrześcijaństwa

 

wiek XXI

2001 r. zamknięto Kopalnię Węgla Kamiennego "Siersza". Większość budynków i obiektów została wyburzona a teren rozplantowany - pozostawiono jedynie budynek wieży szybowej i nadszybia oraz maszyny wyciągowej szybu "Zbyszek" w Trzebini

2006 r. zakończono remont i modernizację obiektu dawnej Sokolni (pełnił tą funkcję od 1912 do 1939 r., a po zakończeniu II wojny św. do listopada 1989 r. funkcjonował jako kino Muza) - obecnie działa w nim Dom Kultury "Sokół" i Trzebińskie Centrum Kultury

2007 r. zakończono przebudowę placu targowego w Trzebini

2010 r. na cmentarzu żydowskim w Trzebini w miejscu, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła około 150 więźniów, zmarłych lub zamordowanych od 1942 do 1944 r. na terenie obozu pracy „za torami” w Trzebini, wystawiono pomnik autorstwa M. Batkiewicza

2011 r. zakończono prace na Rynku, podjęte w ramach planu rewitalizacji centrum Trzebini

2014 r. na Rynku w Trzebini odsłonięto pomnik „Trzebińskich bohaterów wojen, bitew i walk na różnych frontach oraz ofiar represji systemów totalitarnych” autorstwa M. Batkiewicza

październik 2015 r. zakończono prace przy osuszaniu i rekultywacji zbiornika odpadów niebezpiecznych i szkodliwych po zakładach "Górka" i urządzono tam teren zielony

styczeń 2016 r. przeniesiono siedzibę komisariatu Policji w Trzebini z ul. Kościuszki do nowego budynku przy ul. Krakowskiej

2016 r. na podstawie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej zmieniono nazwy niektórych ulic i osiedli

6 września 2017 r. Trzebinia obchodziła jubileusz 200-lecia nadania praw miejskich