Pasjonat historii lokalnej pan Andrzej Kostka, we współpracy z Miejską Biblioteką Publiczną im A. Asnyka w Trzebini, pracował nad utworzeniem w Trzebini szlaku kultury żydowskiej i holokaustu. Projekt pozostaje w fazie opracowania.

Trasa szlaku wersja polska, aktualizacja: maj 2023 r. - format .pdf

Szlak judaistyczny A4 pl wersja z 2023 roku  

Projekt Szlaku kultury żydowskiej i holokaustu

Trasa projektowanego szlaku wiedzie od cmentarza żydowskiego (kirkutu) [1], zlokalizowanego przy ul. Słowackiego. Na cmentarzu zachowało się około 800 macew oraz mogiła zbiorowa, kryjąca szczątki Żydów pomordowanych w obozie za torami. W ostatnich latach wzniesiono w tym miejscu pomnik.

kirkut wyc

Najstarszy grób - z zachowanym jedynie imieniem Szymon - pochodzi z 1780 r., natomiast ostatni pochówek - Dawida Eli Markowicza - odbył się w 1942 r. Na nowej części cmentarza, po lewej stronie od bramy wejściowej zaczyna się kwatera przeznaczona dla kobiet, a po prawej kwatera dla mężczyzn. W załamaniu muru przed ohelem (niewielkim murowanym grobowcem) zaczyna się stara cześć cmentarza, gdzie znajdują się najbardziej interesujące macewy; nie ma tu podziału na część kobiecą i męską.

kirkut2 wyc

Kolejny punkt na trasie to centrum Trzebini [2], gdzie w okresie międzywojennym zamieszkiwała większość miejscowych Żydów. Przy Rynku znajdowała się wielka synagoga Szul (nie zachowana) oraz synagoga Kupiecka (przy obecnej ul. Marszałka Piłsudskiego), widoczna po drodze do Muzeum Regionalnego [3] przy ul. Grunwaldzkiej 1, gdzie znajduje się ekspozycja dotyczącą historii trzebińskich Żydów.

W centrum Trzebini okupant niemiecki zorganizował dla Żydów małe getto. Obejmowało ono teren między (obecnymi) ulicami Ochronkową i Krakowską oraz część ulicy Marszałka Piłsudskiego. W dniu 1.06.1942 r. hitlerowcy dokonali na Placu Targowym selekcji miejscowych Żydów. Następnie skoszarowano ich w budynku starej Gazowni [4] przy obecnej ulicy Dąbrowskiego. Wkrótce młodych i zdolnych do pracy popędzono do getta w Chrzanowie. Pozostali zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego Auschwitz- Birkenau.

Szlak prowadzi następnie na teren dawnego obozu w Trzebionce [5],gdzie od 1942 r. istniały baraki, wzniesione dla robotników belgijskich, zatrudnionych przy rozbudowie rafinerii. W 1943 roku na ich miejsce sprowadzono angielskich jeńców wojennych z obozu Lamsdorf w Łambinowicach (Śląsk). W 1944 r. niemieckie kierownictwo rafinerii zastąpiło ich więźniami z obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Obok tego miejsca wystawiono pomnik „Ofiarom Faszyzmu”, przy którym w 2016 r. zamieszczono tablicę informacyjną z krótką historią tego miejsca (szczegóły i powiększenie treści tablicy dostępne są w zakładce "Tablice, pomniki i miejsca pamięci).

kirkut3 wyc

Tablica na Trzebionce

Następny przystanek to miejsce po dawnym boisku sportowym [6] przy obecnej ulicy Pułaskiego, gdzie w dniu 14.09.1939 r. naziści rozstrzelali grupę 23 Żydów z Trzebini. Stąd trasa prowadzi pod wiadukt wzniesiony nad torami, gdzie w dniu 5.09.1939 r. dokonano zbiorowej egzekucji na schwytanych w łapance 87 Żydach (z Chrzanowa i Jaworzna) oraz 3 Polakach. Rozstrzelano ich pod skarpą kolejową [7] na miejscu nazywanym „popielnikiem” (wysypywano tam popiół z pieców węglowych).

Dalej szlak prowadzi na teren dawnego obozu pracy „za torami” [8], gdzie od 1942 r. przebywało jednorazowo około 700 więźniów - Żydów przywiezionych z Francji, Węgier, Polski, Rumunii, Słowacji i ZSRR. Zmarłych lub zamordowanych więźniów wywożono na cmentarz żydowski w Trzebini, gdzie znajduje się ich zbiorowa mogiła (pochowano w niej około 150 więźniów). Obóz zlikwidowano w 1943 lub 1944 r. a więźniów najprawdopodobniej zamordowano w Auschwitz.

W pobliżu znajduje się dworzec kolejowy, skąd w czerwcu 1942 r. odjechała w swoją ostatnią podróż – do obozu koncentracyjnego Auschwitz – grupa trzebińskich Żydów, uznanych przez hitlerowców za zbyt starych i chorych, a tym samym niezdatnych do pracy.

Trasa projektowanego szlaku

szlak Holocaustu w Trzebini