W 2019 roku obchodziliśmy 80. rocznicę śmierci bohatera Hufca ZHP w Trzebini - księdza harcmistrza Mariana Luzara.

ks Marian Luzar - zdjęcie wykonane na obozie harcerskim 

Obchody jubileuszu 80. rocznicy śmierci ks. Luzara w 2019 r.

W związku z jubileuszem harcerze z Trzebini, a także dawni wychowankowie ks. Luzara i inne osoby zaangażowane w sprawy miasta podjęły różne działania, aby jeszcze lepiej poznać historię tego niesamowitego człowieka.

Plakat obchodów jubileuszu ks Luzara - treść dostępna poniżej

W dniach 13. i 14. września zaplanowano główne uroczystości rocznicowe, których program przedstawiał się następująco:

13.09.2019 r. godz. 20.00

Rozpoczęcie uroczystości upamiętniających ks. hm. Mariana Luzara przy budynku Hufca ZHP Trzebinia (ul. Kościuszki 53).

14.09.2019 r. godz. 9.30 - 19.00

9.30 Uroczysty apel na Rynku w Trzebini i przemarsz do kościoła

11.00 Mszę św. w kościele p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Trzebini odprawi Arcybiskup Marek Jędraszewski Metropolita Krakowski

12.00 Odsłonięcie pomnika ks. Luzara autorstwa Michała Batkiewicza

13.00 Otwarcie i zwiedzanie wystawy okolicznościowej „Ks. hm. Marian Luzar i Luzarczycy” w Dworze Zieleniewskich z udziałem Chóru Echo

Wręczenie medalu „Zasłużony dla Rozwoju Trzebini”

17.00 Ognisko harcerskie „Po nich pozostanie tylko pamięć…” na placu przy ul. Ochronkowej

19.00 Zakończenie

Uroczystościom towarzyszył w dniach 13 – 15.09.2019 r. Inauguracja Roku Harcerskiego 2019/2020 - zlot Chorągwi Krakowskiej ZHP - małopolskie zuchy, harcerze, harcerze starsi, wędrownicy i instruktorzy w Trzebini

Zobacz informacje o inicjatywach podejmowanych w związku z jubileuszem:

 

Kalendarium prac nad projektem budowy pomnika ks. Luzara

1. To już 80 lat - koncepcja

Czarny Kruk, ostoja harcerstwa, Harcmistrz, kapelan Wojska Polskiego, naczelny kapelan ZHP, ulubieniec młodych zuchów, inicjator powstania Domu Ludowego w Trzebini - ks. hm. Marian Luzar. Za liczne zasługi w 80. rocznicę jego śmierci na skrzyżowaniu ulic Kościelnej i Luzara stanie jego pomnik. To niezwykła okazja, by pokazać, jak ważną rolę pełnił dla naszego miasta.

Pomysł powstał z inicjatywy Burmistrza Jarosława Okoczuka oraz Proboszcza parafii Piotra i Pawła, ks. Stanisława Bercala. Idealnym miejscem okazało się skrzyżowanie przy Kościele pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, które wymaga uporządkowania.

Mapka z miejscem na pomnik

Miejsce na pomnik - skrzyżowanie przy kościele

 Miejsce na pomnik

Zgodnie z zamierzeniem kameralna przestrzeń stanie się estetyczna, zyskując też symbolikę pamięci. Otoczenie pomnika stanowić będzie naturalne połączenie przeszłości z teraźniejszością - nie tylko hołdem i wyrazem pamięci, ale też wpadającą w oko, ciekawie zaaranżowaną przestrzenią.

Znany rzeźbiarz Michał Batkiewicz przygotował szkic popiersia harcmistrza - inspiracją do stworzenia projektu było zdjęcie, na którym ks. Luzar siedzi na kamieniu przed namiotem. Artysta zaproponował, by popiersie umieścić na wysokim cokole - w pierwszym zamyśle całość miała zostać zainstalowana w ogrodzie przy skrzyżowaniu.

2 projekt Michała Batkiewicza

Miejsce na pomnik w ogrodzie

W kolejnym etapie przygotowań Burmistrz Jarosław Okoczuk zaprosił do współpracy projektantów - architekta Macieja Nitkę i architektkę krajobrazu Martę Pietrzyk. Projektanci - oprócz pierwotnej koncepcji cokołu - zaproponowali, by wzbogacić rzeźbę o atrakcyjny plac, otoczony zielenią. Zaproponowali także przesunięcie istniejącego ogrodzenia w taki sposób, by skwer stał się miejscem dostępnym dla mieszkańców i odwiedzających.

Projekt otoczenia pomnika - architekci Nitka Pietrzyk 

Architekci w swoich propozycjach wykorzystali przede wszystkim symbole harcerstwa, co jeszcze bardziej pasuje do idei zagospodarowania tego miejsca. Chcą tutaj stworzyć przestrzeń reprezentacyjną dla czuwających harcerzy, miejsce
kontemplacji, a przy tym zachęcającą do spotkań. Proponują, by plac nosił charakter amfiteatru, w którym "akcja" będzie się rozgrywała  za pośrednictwem światła i cienia oraz zmian roślinności, wynikających z pór roku.

Harcerski przydomek "Czarny Kruk" skłonił projektantów do symbolicznego "uskrzydlenia" popiersia poprzez zastosowanie w jego tle "gry optycznej". W projekcie nie zabrakło również znaku lilii harcerskiej, a zaskakującą i ciekawą propozycją jest... miejsce na ognisko, które zapłonie w sercu placu.

7 projekt Nitka Pietrzyk 2

9 projekt Nitka Pietrzyk 3

2. Projekt wychodzi z pracowni

Na spotkaniu obojga architektów z rzeźbiarzem, zorganizowanym w jego pracowni, artyści mogli podzielić się swoimi pomysłami i poznać wzajemnie warsztat pracy. M. Batkiewicz oprowadził projektantów po swoim warsztacie i opowiedział o etapach powstawania odlewu rzeźby. Szczegółowo omówiono projekt otoczenia wokół pomnika księdza Luzara i w rezultacie wspólnie wypracowano spójne szkice koncepcyjne.

10 spotkanie w Krakowie

1 projekt Batkiewicz

8 projekt Batkiewicz

Architekci opracowali koncepcję, która kojarzy się z amfiteatrem, dlatego zgodnie postanowiono, by popiersie stało w sercu niewielkiego placu. Z założenia miejsce to będzie się charakteryzowało grą pór roku poprzez zmianę kolorystyki szaty roślinnej i dodatkowe oświetlenie. Rzeźba Luzara jako "Czarnego Kruka" zostanie wzbogacona o skojarzenie skrzydeł, funkcjonujące jako ściana z gładkiego betonu z wnękami na zieleń pnącą. Motyw skrzydeł zostanie powielony w koncepcji jako barierka ze stali nierdzewnej przy schodach przed murem. Na linii cokołu pomnika będzie miejsce na ognisko, które zapłonie w czasie ważnych dla trzebińskich harcerzy wydarzeń. Z kolei na wprost "sceny" stanie ławka, wpisująca się w rzeźbę terenu, otoczona roślinami.

Pierwotna koncepcja zagospodarowania terenu miała objąć rzeźbę na cokole i jej posadzkę. Architekci mieli jednak inną wizję: chcieli otworzyć teren, usuwając ogrodzenie, aby zintegrować mieszkańców na kameralnym placu otoczonym zielenią.

14 zmiana projektu

Swój pomysł zaprezentowali w obecności burmistrza, ks. proboszcza, wiceburmistrza i Naczelnika Wydziału Architektury. Idea przypadła do gustu obecnym, dlatego burmistrz zaprosił projektantów do przedstawienia koncepcji na Sesji Rady Miasta.

Po jednogłośnej akceptacji projektu podjęto działania projektowe, a latem przy skrzyżowaniu ulic Kościelnej i Luzara rozpoczęły się prace budowlane, mające na celu przygotowanie terenu wokół przyszłego pomnika.

3. Prace w terenie

Obecnie na placu budowy już stoi mur, okalający scenerię pomnika jako skrzydła "Czarnego Kruka". W oknach muru pojawi się winobluszcz trójklapowy. Roślina przebarwiająca się w okresie jesiennym i zrzucająca liście na zimę symbolizuje przemijanie, odradzając się na wiosnę. Już wkrótce koncepcja zostanie zrealizowana w całości, a tymczasowe ogrodzenie zostanie usunięte. Uroczyste obchody i odsłonięcie pomnika zaplanowano w dniach 13-14 września br.

11 prace w terenie 113 prace w terenie 311 prace w terenie 2

 

Fotorelacja: Zielony Kadr Marta Pietrzyk

 

Ks. Marian Luzar (1895 - 1939)

Urodził się w 1895 r. w Czarnej Wsi koło Krakowa. Po maturze, zdanej z wyróżnieniem w 1914 roku, nie został przyjęty do Seminarium Duchownego; udało mu się to dopiero w roku następnym. W roku 1915 wstąpił na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. W seminarium wraz z kolegami wydawał pismo kleryckie "Tempus Liberum", zawierające treści z dziedziny teologicznej, a także skautowej, ponieważ przyszły ksiądz uczestniczył w pracach organizujących harcerstwo (w budynku Sokoła) w Krakowie i należał do pionierów skautingu (wstąpił do ruchu skautowego jeszcze w gimnazjum, w 1912 r., był też jednym z przywódców II Krakowskiej Drużyny Skautów im. Henryka Dąbrowskiego). W drużynie używał harcerskiego pseudonimu "Czarny Kruk".

Marian Luzar otrzymał święcenia kapłańskie 29 czerwca 1919 r. na Wawelu z rąk metropolity krakowskiego arcybiskupa Adama Stefana Sapiehy. Przez 5 lat pełnił posługę w Niegowici koło Bochni (jako wikariusz i nauczyciel religii), natomiast w sierpniu 1924 r. przeniósł się do Trzebini, jako wikariusz w parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W obu parafiach zakładał drużyny harcerskie i organizował zajęcia dla biednej, a uzdolnionej młodzieży. W ruch harcerski był bardzo zaangażowany, a w latach 1927-1930 pełnił funkcję komendanta Krakowskiej Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego, później zaś jej kapelana. W 1931 roku centralne władze harcerskie mianowały go Naczelnym Kapelanem ZHP na obszar Polski. Za pracę społeczną w harcerstwie został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi.

Obóz letni drużyn harcerskich w Płokach (1925 r.), z udziałem ks. Mariana Luzara (siedzi pośrodku)

Obóz letni drużyn harcerskich w Płokach (1925 r.), z udziałem ks. Mariana Luzara (siedzi pośrodku). Źródło: CATL Trzebinia

Ks. Luzar angażował się też w sprawy lokalnej społeczności - po wyborach 18 grudnia 1938 r. wszedł do Rady Miejskiej, był też inicjatorem powstania Domu Ludowego w Trzebini, na który przeznaczał własne dochody. Było to miejsce otwarte nie tylko dla harcerzy, ale dla młodzieży w ogóle, gdzie organizowano spotkania, wieczorki literackie, odczyty inowersytetu powszechnego, przedstawienia czy zabawy taneczne. Za swoją postawę był w środowisku bardzo ceniony, wielu młodych ludzi włączało się w szeregi harcerstwa zachęconych przez rówieśników. Pierwszą drużynę sformowaną w Trzebini od sutanny księdza-drużynowego nazywano "Czarną Jedynką", natomiast do ks. Luzara przylgnął harcerski przydomek "Czarny Kruk".

 ks Luzar w przykościelnym ogrodzie

Ks. Luzar (drugi z lewej) w ogrodzie przy kościele pw. św. Piotra i Pawła w Trzebini. Źródło: CATL Trzebinia

W momencie wybuchu II WŚ ks. Marian (jako Kapelan Rezerwy Wojska Polskiego, co odpowiadało randze kapitana) został zmobilizowany i razem z oddziałem wyruszył do walki, a potem za Bug. Niemcy po 5 września 1939 r. rozpoczęli na Kresach silne naloty bombowe na stacje kolejowe, w wyniku których zginęło wielu polskich żołnierzy. W jednym z nich, urządzonym na stację węzłową w okolicach Równego, zginął 13.09.1939 r. 44-letni wówczas ks. Luzar. Mówiło się, że zanim zginął od odłamków bomb, niósł pomoc innym rannym żołnierzom.

Nagrobek ks. hm Mariana Luzara znajduje się na polskiej części cmentarza przy ul. Dubieńskiej w Równem na Wołyniu (obecnie Ukraina, ok. 200 km od polskiej granicy). Pomnik na początkowo ziemnym grobie ustawiono dopiero w latach 60. Obecnie rówieńscy harcerze organizują tam uroczyste odprawy.

Ks. Luzar, zapamiętany jako wielki przyjaciel młodzieży, kapelan harcerski, twórca harcerstwa i instruktor ZHP, jest patronem nie tylko hufca ZHP w Trzebini, ale także klas mundurowych trzebińskiego Liceum Ogólnokształcącego.

 

Tablice pamiątkowe i pomniki

Dla uczczenia księdza harcmistrza na murze przed kościołem pw. św. Piotra i Pawła w Trzebini wmurowano 2 tablice pamiątkowe: z okazji 60. rocznicy powstania harcerstwa w Trzebini oraz z okazju jubileuszu 100. rocznicy urodzin ks. Luzara.

Na terenie obok kościoła jesienią 2018 r. wystawiono pomnik, upamiętniający "luzarówkę" - miesce spotkań harcerzy w latach 80. XX wieku. Zobacz relację z uroczystości na stronie parafii Św. Apostołów Piotra i Pawła w Trzebini

Pomnik przy ogrodzeniu kościoła w Trzebini

Nazwisko ks. Luzara wymieniają także:

  • Tablica pamiątkowa ZA WIARĘ I OJCZYZNĘ OFIARĘ Z ŻYCIA ZŁOŻYLI KAPŁANI ARCHIDIECEZJI KRAKOWSKIEJ W LATACH 1939 - 1945, bazylika Mariacka w Krakowie
  • Tablica pamiątkowa KAPELANOM WOJSKOWYM POLEGŁYM I POMORDOWANYM W LATACH 1939 - 1956, katedra polowa Wojska Polskiego, Warszawa