Na terenie Trzebini można obserwować różne typy lasów, zwłaszcza borów (bory stanowią ok. 82% ogółu kompleksów leśnych w Trzebini), ale też lasy mieszane bukowe oraz lasy liściaste o charakterze łęgowym. Bogate i różnorodne w gatunki są też zbiorowiska pól, łąk, nadwodnych szuwar i muraw kserotermicznych. Pomimo długotrwałej działalności wydobywczej i wpływu uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych w Trzebini można spotkać wiele stanowisk roślin chronionych m. in: lilię złotogłów, rojnika, dziewięćsił bezłodygowy, liczydło górskie i ciemiężycę zieloną. Ocenia się, że samych tylko storczykowatych występuje tu około 20 gatunków.

Poniżej przedstawiamy przykłady flory, jaką można napotkać spacerując po terenie Trzebini.

Dąbrówka rozłogowa to częściowo zimozielona bylina, która osiąga wysokość do 15 cm. Na końcach naziemnych rozłogów roślina tworzy piętrowo ułożone rozety purpurowych liści, które z czasem rozrastają się w szerokie kępy. Kwitnie na niebiesko od maja do sierpnia. Kwiaty ułożone w koronę, kwiatostany charakterystycznie wydłużone. Występuje na słonecznych lub lekko zacienionych łąkach.

Miodunka ćma występuje pospolicie w lasach liściastych i zaroślach w wielu regionach Polski. Wczesnowiosenne byliny, szorstko owłosione, kwiaty dzwonkowate, których charakterystyczną cechą jest zmienny kolor, które początkowo są czerwono-różowe, a po przekwitnięciu stają się niebiesko-fioletowe. Roślina miododajna i lecznicza (tzw. płucne ziele), młode liście są jadalne. Nazwy ludowe: płucnik, ćmionka.

Podagrycznik pospolity to powszechnie występująca, wieloletnia bylina z rodziny baldaszkowatych, rosnąca w Europie, w Azji Zachodniej, na Kaukazie i w Azji Mniejszej. Występuje w suchszych i widnych lasach, nad brzegami wód, przy zabudowaniach i w zaroślach. Preferuje glebę wilgotną i bogatą w azot. Osiąga 30 - 100 cm wysokości, cechuje ją pusta wewnątrz łodyga oraz ułożone po trzy liście. Baldach kwiatu liczy od 12 do 25 promieni. Rozpoczyna kwitnienie pod koniec czerwca. Nazwa ludowa: śnitka.

Pokrzyk wilcza jagoda zwany też belladonną jest rośliną wieloletnią, występującą na skraju lasu, leśnych polankach i porębach. Ciemnozielone, połyskujące liście są jajowate, zaostrzone, o długości do ponad 15 cm, zwężają się w ogonek. Zwisające brązowo-fioletowe kwiaty wyrastają pojedynczo w kątach liści. Owocem jest fioletowo-czarna, błyszcząca jagoda. Roślina bardzo trująca.

Rdestnica pływająca jest byliną o długiej, nawet kilkumetrowej łodydze. Występuje w płytkich wodach stojących, jezior, stawów i rowów, tworząc dość zwarte połacie. Liście pływające, jasnozielone, skórzaste, o kształcie owalnym lub wydłużonym. Zebrane razem drobne różowe kwiaty wyrastają na łodyżkach ponad powierzchnię wody. Rdestnica kwitnie od kwietnia do sierpnia.

Fiołek Rivina jest byliną z rodziny fiołkowatych o wysokości 5 do 30 cm. Występuje w całej Europie. Roślina naga lub owłosiona, liście ok. 2 cm długości, sercowate o długich ogonkach, zwykle ułożone w rozetkę. Kwitnie od kwietnia do maja. Kwiaty jasnofioletowe o wielkości ponad 2 cm, z grubą białawo lub żółto-biało zabarwioną ostroga, i z bruzdkami od spodu. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, wrzosowiskach oraz zaroślach.

Rojownik pospolity należy do sukulentów liściowych, które gromadzą wodę w tkance miękiszowej liści. Jasnozielone, orzęsione na brzegach liście zebrane są w niewielkie kuliste rozetki. Kwiaty bladożółte, osadzone na pojedynczej, wzniesionej łodydze. Roślina kwitnie od lipca do września. Rozeta, która zakwitła i wydała nasiona, ginie. Preferuje miejsca bardzo nasłonecznione i suche, przepuszczalne podłoże o lekko kwaśnym odczynie. W Polsce roślina objęta jest całkowitą ochroną.

Skrzyp bagienny porasta głównie szuwary i bagna, rośnie też blisko źródeł i potoków leśnych. W Polsce występuje dziewięć gatunków skrzypu Equisetum, przy czym na całym świecie jest tylko 15 gatunków paprotników tej klasy. Skrzypy, zależnie od gatunku, rosną w różnych, przeważnie wilgotnych środowiskach, np. na wilgotnych glebach piaszczystych (skrzyp polny), podmokłych łąkach (skrzyp błotny i skrzyp bagienny), w lasach (skrzyp leśny).

Szczawik zajęczy to niska roślina o cienkich rozłogach - gatunek pospolity na terenie całej Polski. Występuje w cienistych lasach i zaroślach. Listki odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami. Kwitnie od kwietnia do maja. Kwiaty pojedyncze, delikatne, płatki białe, zwykle czerwono żyłkowane z żółtą plamką u nasady.

Szczyr trwały jest byliną dwupienną o wysokości 20 - 30 cm. Łodyga czworokątna z dwoma kantami ostrymi, w dolnej części bezlistna, w górnej liście zbliżone do siebie, a na wierzchołku 4 liście tworzą rozetę. Liście o zróżnicowanej barwie i piłkowano - karbowanym brzegu. Kwiaty męskie (pręcikowe) są zebrane w kwiatostany, natomiast kwiaty żeńskie umieszczone są na długich szypułkach i zawierają po 1 słupku. Owocem jest owłosiona rozłupnia.

Wilżyna ciernista to bylina lub półkrzew z rodziny motylkowatych. Rośnie na suchych łąkach, przydrożach i miedzach. Ma zdrewniałe korzenie i dolne części łodyg, które są pokryte gęsto liśćmi i cierniami. Osiąga wysokość 30- 60 cm. Kwitnie od czerwca do września. Różowe kwiaty zebrane są w luźne grona. Owocem jest brunatno-żółty, owłosiony, zazwyczaj jednonasienny strąk. Dość często uprawiana na potrzeby farmaceutyczne. Podlega ochronie częściowej.

Zawilec gajowy jest byliną o wysokości do 20 cm. Łodyga nie jest rozgałęziona z ostro zakończonymi liśćmi i zwykle z jednym, białym kwiatem na długiej szypułce. Zawilce mają kłącza, na których jesienią kształtują się młode pędy, gotowe do wyrośnięcia zaraz po odmarznięciu ziemi. Kwitną od marca do maja. Owocem jest owłosiona niełupka, rozsiewana przy udziale zwierząt. Zawilec gajowy jest rośliną trującą. Nazwy ludowe: zawiłek biały, zawilec niestrętek.

Ziarnopłon (jaskier) wiosenny jest rośliną pospolitą w całym kraju. Występuje w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach. Wytwarza podłużne bulwki podziemne, a dodatkowo gromadzi zapasy także w bulwkach nadziemnych, z których w następnym roku wykiełkują nowe rośliny. W okresie kwitnienia i po przekwitnieniu w liściach gromadzi się trująca substancja o palącym i ostrym smaku, szkodliwa dla człowieka. Szczególnie obfitują w nią rozłogi i bulwki. Liście zawierają także witaminę C.

Zimowit jesienny jest podobny z budowy do krokusa i tak samo jak krokus w okresie kwitnienia jest bezlistny. Po zapyleniu bardzo szybko więdnie. Na wiosnę roślina wytwarza pięć lub sześć mięsistych liści, dzięki którym odżywia ukryta pod ziemia bulwę. Kwitnie jesienią w sierpniu - wrześniu. Stanowisko naturalne to wilgotne łąki i murawy ciepłolubne. Szczególnie dobrze rośnie na podłożu gliniastym, bogatym w wapń. Cała roślina jest silnie trująca.

Macierzanka zwyczajna (Tymianek) jest rośliną z rodziny wargowych, występującą w Eurazji, Afryce Północnej i na Wyspach Kanaryjskich. W Polsce występuje 12 gatunków tymianku, z których macierzanka zwyczajna jest najpospolitsza. Rośnie na suchych łąkach, pastwiskach i murawach. Ze względu na dużą zawartość olejków lotnych (olejki eteryczne) używana jest jako roślina przyprawowa i lecznicza. Kwitnie od maja do października drobnymi, różowymi lub fioletowymi kwiatami.

Fiołek leśny jest byliną o wysokości do 30 cm , w dolnej części łodyga jest rozgałęziona. Liście są z wierzchu rzadko owłosione, długoogonkowe, zaostrzone, zebrane w różyczkę. Kwitną od kwietnia do czerwca. Kwiaty są barwy fioletowej, owadopylne lub samopylne, pozbawione zapachu, z tępo zaostrzoną ciemnofioletową ostrogą. Płatki korony nie pokrywają się. Owoce są rozsiewane przy udziale zwierząt lub samosiewne.

Czworolist pospolity to łatwa do rozpoznania, wieloletnia roślina zielna z rodziny liliowatych. Na łodydze znajdują się cztery duże liście z siatkowatym unerwieniem, ponad którymi zakwita niepozorny, pojedynczy zielono-żółtawy kwiat o 8 płatkach okrywy. Szerokie, jajowate liście osiągają do 12 cm długości. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, niekiedy na łęgach i w borach.

Barwinek pospolity to zimozielona krzewinka, która najlepiej rośnie w półcieniu lub cieniu, na glebach umiarkowanie wilgotnych, gdzie tworzy szczelnie zwarte dywany. Dorasta do 15- 20 cm wysokości Pędy przyrastają rocznie od 30 do 80 cm, płożąc się i zakorzeniając. Drobne, ciemnozielone, błyszczące liście o wielkości do 3 cm. Kwitnie od maja do sierpnia. Kwiaty fioletowo-purpurowe. Płatki korony nie pokrywają się.

Dziewięćsił bezłodygowy jest rośliną dwuletnią o wysokości do 30 cm , tworzącą charakterystyczną rozetę liściową oraz pojedyncze srebrzysto-białe koszyki kwiatowe o średnicy do 15 cm. Liście pierzaste z dużą ilością kolców. Rośnie w górach na kamienistych zboczach, na suchych łąkach, pastwiskach, wydmach, w widnych lasach i ich obrzeżach. Kwitnie w sierpniu i wrześniu. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.

Gajowiec żółty jest pospolitą na terenie całej Polski byliną z rodziny wargowych. Występuje w lasach liściastych, grądach i buczynach. Osiąga wysokość do 20 cm. Liście sercowato-jajowate, nierówno piłkowane, ciemnozielone. Często występują na nich białe plamki. Kwitnie od maja do czerwca, kwiaty ułożone w koronę, intensywnie żółte, o długości 15 - 25 mm.

Goryczka (goryczuszka) orzęsiona to roślina dwuletnia lub trwała, należąca do rodziny goryczkowatych. Występuje na suchych łąkach oraz na brzegu lasów i zarośli. Dorasta do 7- 30 cm. Kwitnie od lipca do września. Kolor kwiatów w zależności od środowiska może być różny (od ciemno-filetowych i niebieskich do białych). Kwiat lub kilka kwiatów osadzonych na szczycie łodygi, płatki korony charakterystycznie postrzępione na brzegu. Gatunek chroniony.

Przylaszczka pospolita jest rośliną wieloletnią dorastającą do 15 cm wysokości. Rośnie w lasach i miejscach zakrzewionych. Pędy wyrastają z kątów zeszłorocznych liści odziomkowych. Liście są trójdzielne i jajowate. Kwitnie od marca do maja. Kwiaty są koloru niebieskiego, różowego lub białego, podzielone na działki kielicha i płatki korony. Wyróżnia je wiele ustawionych spiralnie pręcików i słupków. Owoce to orzeszki z niewielkim wyrostkiem koloru białego. Roślina częściowo chroniona.

Kosaciec syberyjski rośnie dziko w Europie i w umiarkowanych strefach Azji, w Polsce dość rzadki. Występuje na zbiorowiskach łąk trześlicowych i w wilgotnych zaroślach. Bylina o łodygach wysokich do 90 cm. Liście mieczowate o szerokości do 6 mm. Kwitnie od czerwca do maja. Rozmnaża się przez kłącza i nasiona. Kwiaty ciemnoszafirowo-fioletowe, bardzo rzadko białe, słabo pachnące, przeważnie zebrane po 2 - 3 w wachlarzyk na jednym pędzie. Gatunek pod pełną ochroną.

Klon zwyczajny w Polsce należy do najpospolitszych gatunków, występuje prawie w całej Europie. Preferuje żyzne podłoże, nie lubi gleb podmokłych i zasolonych. Dorasta do 30 m wysokości, żyje do 200 lat. Kwitnie w końcu kwietnia - jest rośliną owadopylną, o kwiatach poligamicznych (na jednej roślinie są kwiaty obupłciowe i jednopłciowe). Owoce o szerokich skrzydełkach dojrzewają we wrześniu, opadają w październiku, po czym rozpadają się uwalniając dojrzałe nasiona.

Klon jawor rośnie do wysokości 30 m i średnicy do 150 cm. Bywa mylony z klonem, jednak najłatwiej rozróżnić oba drzewa po owocach, liściach i korze. Jawor ma liście 5-klapowe, zbliżone do klonu zwyczajnego, lecz nie tak ostro zakończone. Są one bardziej mięsiste niż u klonu, a ogonek liściowy zabarwiony czerwonawo. Liście od strony górnej są ciemnozielone, od dołu białawe. Od klonu pospolitego różni się też tym, że w jego ogonku nie występuje sok mleczny. Owoce lekko zagięte, zielone, końce skrzydełek rozszerzone.

Kokorycz pełna to kwitnąca wczesną wiosną, dość rzadko spotykana roślina wieloletnia, występująca w wilgotnych i żyznych lasach liściastych. Dorasta do 25 cm wysokości. Pędy kokoryczy wyrastają z podziemnej bulwy o średnicy ok. 1 cm, ukrytej nawet około 10 cm pod powierzchnią ziemi. Kwitnie od marca do kwietnia. Kwiaty zebrane po 20 na jednym pędzie mają charakterystyczny trąbkowaty kształt i różowy - brunatny kolor. Roślina trująca.

Kopytnik pospolity to niska (do 10 cm ) roślina wieloletnia. Wytwarza ciemnozielone, lśniące, krótko owłosione i zimotrwałe liście o nerkowatym kształcie. Kopytnik kwitnie od marca do maja. Kwiaty dzwonkowate, pojedyncze, w kolorze brunatno-czerwonym (długości do 1 cm ), osadzone tuż przy ziemi. Wyrastają z kątów liści. Cała roślina posiada ostry zapach i nieprzyjemny smak. Roślina lecznicza i trująca.

Kruszczyk szerokolistny jest storczykiem o pędzie wysokim na 20- 90 cm . Liście szerokie, spiralnie osadzone, średniej wielkości różowo-zielone kwiaty. Jest jedynym europejskim storczykiem, który został przypadkowo przeniesiony do Ameryki Północnej i tam spontanicznie się rozprzestrzenił. Rośnie w żyznych lasach liściastych. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Nektar kwiatów kruszczyka zawiera substancje o działaniu narkotyczno-trującym, które odurzają owady tak, by pozostały dłużej na kwiecie i zebrały więcej pyłku. Podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Do opracowania wykorzystano materiały:

• "Nowa Encyklopedia Powszechna PWN", praca zbiorowa pod red. Barbary Petrozolin - Skowrońskiej, Warszawa 1995
• "Puszcza Dulowska. Ścieżka przyrodniczo - leśna" wydana staraniem Urzędu Miasta w Trzebini przy współpracy Nadleśnictwa Chrzanów
• "Leśne rośliny zielarskie", Maria Polakowska, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1982

Zasoby stron internetowych:

• http://www.lowiecki.pl/biologia
• http://www.karpaty.edu.pl
• http://pl.wikipedia.org

Aktualizacja: 04.11.2020 BW