Puszcza Dulowska - mapka poglądowa

Informacje praktyczne

Puszcza Dulowska znajduje się w gminie Trzebinia, między autostradą A4 oraz drogą krajową nr 79 (w połowie drogi od Krakowa do Katowic). Można tu dotrzeć koleją (stacja PKP znajduje się tuż przy Puszczy Dulowskiej) lub samochodem: od strony Dulowej (wjazd znajduje się przy ulicy Tenczyńskiej, wzdłuż której można zaparkować samochód) albo z Młoszowej (od strony ulicy Szembeka). Duży parking znajduje się też obok remizy OSP w Dulowej. Aby dojechać do Puszczy za pomocą GPS można wpisać następujące parametry: 50°07'01″N 19°32'20″E.

Puszcza trasa przyrodniczo-leśna

Krótka charakterystyka puszczy

W XIX i XX w. w Trzebini powstały różne zakłady przemysłowe, które stały się głównym źródłem utrzymania dla mieszkańców i przez to pośrednio ograniczyły wycinkę drzew pod tereny rolnicze. Dzięki temu Trzebinia do dziś urzeka obecnością pięknych lasów, w tym reliktowej Puszczy Dulowskiej (ok. 20 km2), która znajduje się między Trzebinią, Krzeszowicami a Rudnem. Ten piękny kompleks leśny stanowi część Jurajskiego Parku Krajobrazowego.

Gęsta sieć cieków wodnych tworzy specyficzny przyrodniczo obszar źródłowy rzeczki Chechło. Część południowa Puszczy jest podmokła (porastają ją lasy olchowe i bór bagienny), część północna jest piaszczysta i sucha, a w drzewostanie dominują sosna zwyczajna oraz brzoza brodawkowata. Miejscami dorównuje im wzrostem olsza czarna. Nieco niższe są modrzew europejski oraz świerk pospolity. Istotną domieszkę stanowią dąb szypułkowy, buk zwyczajny oraz topola osika. Z drzew obcego pochodzenia na uwagę zasługuje ostroklapowy dąb czerwony (wprowadzony w ubiegłym wieku jako drzewo odporne na ciągłe skażenie gazami, odpowiedzialnymi za powstawanie kwaśnych deszczy) oraz czeremcha spóźniona.

Najcenniejsze drzewostany rosną na podmokłych terenach i torfowiskach, których powierzchnia powoli zwiększa się w związku z bytowaniem bobrów, osiedlonych tu w 1985 r. Obecnie szacuje się ich liczebność na kilkadziesiąt osobników, a zalana w wyniku ich działalności powierzchnia leśna obejmuje około 20 ha. Blisko 2290 ha obszarów leśnych Puszczy obejmuje Ośrodek Hodowli Zwierzyny Nadleśnictwa Chrzanów. Wiele z tutejszych danieli i dzików trafia do lasów w innych rejonach Polski.

Trasa przez puszczę w stronę zamku Tenczyn

Propozycja wycieczki

Wizyta w Puszczy to dobra propozycja na spacer lub urządzenie wycieczki rowerem z całą rodziną. Stąd także często rozpoczynają swoje wędrówki amatorzy spacerów w stylu nordic walking. Ze względu na obecność interesujących licznych zwierząt i owadów, stanowisk różnych roślin lubiących tereny podmokłe oraz żeremi bobrów polecamy Puszczę Dulowską jako miejsce szczególnie ciekawe dla amatorów fotografii. Bezpośredni kontakt z przyrodą umożliwia ścieżka przyrodniczo-leśna, prowadząca w kierunku północnozachodnim (5,5 km długości). Przez teren Puszczy przechodzi też kilka szlaków turystycznych (zielony, niebieski i czerwony). Korzystając z niej w sposób zgodny z zasadami określonymi w regulaminie, zapewnimy zarówno sobie, jak i przyszłym pokoleniom możliwość wspaniałego relaksu po trudach codziennego życia.

 

Położenie i budowa geologiczna

Puszcza Dulowska zajmuje znaczną część zachodniego skraju Rowu Krzeszowickiego, części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W tej części nosi on nazwę Niecki Dulowskiej. Od północy jest ona ograniczona południowo-zachodnim skrajem Wyżyny Olkuskiej, zwanym Pagórami Myślachowickimi. Od południa ogranicza ją Grzbiet Tenczyński, którego zachodni fragment nosi nazwę Bloku Płaziańskiego.

Rów Krzeszowicki powstał w trzeciorzędzie jako efekt trwających wówczas na południu Polski ruchów górotwórczych. Jednolity dotychczas masyw o charakterze płaskowyżu rozłamał się i środkowa jego część obniżyła się miejscami o prawie 500 m. W tym samym czasie powstało obniżenie ograniczające od wschodu Blok Płaziański (biegnie nim droga i linia kolejowa łącząca Regulice z Alwernią). Dna rowów zapełniły piaski i gliny, czyniąc podłoże trudno przepuszczalnym dla wód. Dzięki temu tereny te zawsze były podmokłe, a zasilają je między innymi wody spływające niewielkimi strumykami z okolicznych wzgórz. Tu ma swój obszar źródłowy rzeka Chechło, stanowiąca w świetle najnowszych ustaleń granicę pomiędzy Wyżyną Śląską a Wyżyną Krakowsko-Częstochowską. Zachodnią granicę Rowu Krzeszowickiego stanowi potok Pstrużnik.

Puszcza - zdjęcie sosny

Dendroflora

W Puszczy Dulowskiej dominują sosna zwyczajna - Pinus sylvestris oraz brzoza brodawkowata - Betula pendula. Miejscami dorównuje im wzrostem olsza czarna Alnus glutinosa. Nieco niższe są modrzew europejski - Larix decidua oraz dominujący w cieniu sosen świerk pospolity - Picea abies. Istotną domieszkę stanowią dąb szypułkowy - Quercus robur, buk zwyczajny - Fagus sylvatica (na zdjęciu) oraz topola osika - Populus tremula. Miejscami występują siewki klonu jawora - Acer pseudoplatanus.

Z okazałych drzew obcego pochodzenia na uwagę zasługuje ostroklapowy dąb czerwony - Quercus borealis var., Maxima oraz znacznie mniejsza czeremcha spóźniona - Padus serotina. Wzmiankowany dąb został do naszych lasów wprowadzony jako drzewo odporne na ciągłe skażenie gazami, odpowiedzialnymi za powstawanie kwaśnych deszczy. Okazał się jednak gatunkiem mało przydatnym gospodarczo jako surowiec drzewny.

Rodzimymi krzewami są kruszyna pospolita - Frangula alnus, dziki bez koralowy - Sambucus racemosa i wierzba uszata - Salix aurita. Krzewinkami licznie uzupełniającymi runo są: borówka czarna - Vaccinium myrtillus, borówka brusznica - Vaccinius vitis-idaea oraz wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris. Występuje tu również malina właściwa - Rubus idaeus. Miejscami dostępu do wnętrza lasu broni niczym roślinny drut kolczasty jeżyna wzniesiona - Rubus nessenis vel. Rubus suberectus. Elementem synantropizacji lasu jest pojawienie się jabłoni domowej - Malus domestica, zapewne ślad po posiłku przygodnego spacerowicza.

Rośliny, grzyby i porosty - ilustracja poglądowa

 

Mszaki i rośliny zielne

W miejscach podmokłych, a nawet w rowach odwadniających drogę można spotkać dwa gatunki mchów omawianych w podręcznikach szkolnych. Są to mech płonnik - Polytrichum commune oraz torfowiec - Sphagnum sp.sp. W suchszych partiach borowych, głównie za leśniczówką Dulowa dominuje rokiet pospolity - Plezorium schreiberi.

Z paprotników na uwagę zasługuje orlica pospolita - Pteridium aquilinum. Tu tworzy ona zwarte łany. Ta wypuszczająca zaledwie jeden liść z długiego pełzającego kłącza paproć w stanie młodym w Japonii jest jadana jako warabi. Jest ona zarazem najpospolitszą paprocią na świecie.

Z paproci wypuszczających z krótkiego kłącza różyczkę liści można podziwiać wietlicę samiczą - Athyrium filix-femina oraz narecznicę szerokolistną - Dryopteris carthusiana. Spośród traw dominuje trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios oraz kłosownica leśna - Brachypodium silvaticum. Elementem synantropizacji jest wystąpienie wiechliny rocznej - Poa annua. Z turzycowatych dominuje turzyca drżączkowata - Carex brizoides. Z tej rodziny spotykamy tu również sitowie leśne - Scirpus silvaticus.

Gatunkami związanymi głównie z lasami są bodziszek cuchnący - Geranium robertanium, sałatnik leśny - Mycelis muralis, dzięgiel leśny - Angelika sylvestris, gajowiec żółty - Lamiastrum galeobdolon, ostrożeń błotny - Cirsium palustre, jastrzębiec leśny - Hieracium vulgatum.

Z siedliskami żyznymi i bogatymi w azot związuje się pokrzywa dwupienna - Urtica dioica. Tu głównym źródłem tego pierwiastka w podłożu jest funkcjonowanie na zamkniętej przestrzeni ośrodka hodowlanego zwierzyny leśnej oraz spływ z rejonu okolicznej zabudowy.

Leśny i zarazem synantropijny charakter mają występujące tu przytulia właściwa - Galium mollugo, jaskier wielokwiatowy - Ranunculus polyanthemos oraz podbiał pospolity - Tussilago farfara.  Zdecydowanie synantropijne w Puszczy Dulowskiej są tasznik pospolity - Capsella bursa-pastoris, bylica pospolita -Artemisia vulgaris, bodziszek drobnokwiatowy - Geranium pusillum, rogownica pospolita - Cerastium vulgatum oraz ostrożeń polny - Cirsium vulgare, brodawnik zwyczajny - Leontodon hospidus oraz mniszek - Taraxacum sp.sp.

 
Grzyby
 
Niezbędnym trybem w machinie obiegu pierwiastków chemicznych w przyrodzie są przedstawiciele trzeciego królestwa świata organicznego, czyli grzyby. My najczęściej postrzegamy je jako coś co może mieć kapelusz i trzonek i wylądować w koszyku jako jeden z licznych darów lasu. Tymczasem to, co najczęściej obserwujemy, jest tylko czubkiem czubka góry lodowej.

Większą część swego życia organizmy te spędzają w ściółce pod postacią grzybni pełniąc funkcję przedsiębiorstwa oczyszczania przyrody. Większość gatunków grzybów w ogóle nie wytwarza widocznych gołym okiem owocników.

Wszystkie grzyby są niezwykle ważne w funkcjonowaniu przyrody jako takiej. Nawet liczne tu grzyby pasożytnicze nie stanowią istotnej przeszkody w prawidłowym funkcjonowaniu biocenoz. Z przykrością stwierdzić należy, że wielu grzybiarzy odwiedzających ostępy puszczy niszczy owocniki gatunków nie pozyskiwanych do celów konsumpcyjnych. Jest to czyn karalny w świetle obowiązującej ustawy o ochronie roślin.

 
Porosty
 
W świetle ostatnio obowiązującej systematyki grzybami są również porosty. Są to organizmy będące efektem trwałego współżycia w symbiozie lub częściowym niewolnictwie wybranych gatunków grzybów oraz zielonych komponentów, mogących być sinicami lub glonami.

Dla oceny jakości środowiska puszczy bardzo ważna jest obserwacja gatunków nadrzewnych. Tu dominuje, głównie na korze brzóz od strony zachodniej, misecznica proszkowata - Lecanora conizaeoides (na zdjęciu). Miejscami pojawia się porost listkowaty, pustułka pęcherzykowata - Hypogymnia physodes. Obfite występowanie obu gatunków świadczy o zawartości dwutlenku siarki w powietrzu na poziomie około 100 mg na metr sześcienny. Jest to norma dla lasów położonych w sąsiedztwie obszarów zurbanizowanych. Wartość wskaźnikową mają wyłącznie gatunki porostów nadrzewnych. Dla drzew spełniają one ważną rolę oczyszczającą: rozkładając najbardziej martwą korę dokonują rodzaju płytkiego peellingu, a wydzielając kwasy porostowe i substancje o właściwościach zbliżonych do antybiotyków pełnią rolę toniku odkażającego. Na próchniejącym drewnie od czasu do czasu trafia się chrobotek szydlasty - Cladonia conioccraea, gatunek o listkowatej plesze pierwotnej oraz rożkowatych podecjach.

Drzewa prześwietlone promieniami słońca

 

Stanowisko bobra (Castor fiber L.) w Puszczy Dulowskiej

Bóbr jest największym przedstawicielem europejskich gryzoni. Zajmuje bardzo zróżnicowane siedliska na brzegach jezior, rzek, rowów melioracyjnych i bagienek śródleśnych. Bobry są zwierzętami monogamicznymi. Dożywają wieku 30 lat. Latem żywią się roślinnością zielną, natomiast na jesieni zaczynają intensywnie ciąć drzewa i krzewy, magazynując je pod wodą.

Bóbr europejski do XIII wieku występował na całym obszarze ziem polskich. Od początku XIV wieku w wyniku niekontrolowanego odławiania obszar jego występowania zaczął się kurczyć. W XIX wieku bóbr występował już jedynie na wschód od Wisły (Panfil 1960).

Po raz pierwszy objęto bobra ochroną prawną w roku 1919. Po II wojnie światowej w granicach Polski pozostały rodziny bobrze żyjące jedynie nad Pasłęką (Pojezierze Warmińskie) i Czarną Hańczą (Pojezierze Suwalskie). W latach 1948-1949 rozpoczęto (z dobrym skutkiem) introdukcję bobra.

W 1956 roku nad Jeziorem Śniardwy w Popielnie założono Doświadczalną Fermę Bobrów Polskiej Akademii Nauk. Zadaniem fermy było rozmnażanie bobrów w niewoli, a potem wprowadzanie ich do naturalnego środowiska. W chwili obecnej introdukowany w Polsce gatunek bobra nie jest zagrożony, a jego populacja oraz obszar występowania systematycznie powiększa się. Może to zrodzić w przyszłości konieczność wprowadzenia kontroli populacji.

W roku 1985 w Puszczy Dulowskiej, nad brzegami potoku Chechło, osiedlono dwie pary bobrów. Obecnie określa się szacunkowo liczebność populacji bobrów na terenie puszczy na około 40 sztuk. Populacja ta wykazuje tendencje do wzrostu ilościowego, jak również zasięgu występowania (zalana przez nie powierzchnia leśna wynosi około 20 ha).

 
Łowiectwo
 
Dawniej czynnikiem regulującym równowagę w środowisku były głównie drapieżniki, np. wilki. Obecnie rola ta przypada w decydującej mierze gospodarce łowieckiej. Miarą prawidłowo prowadzonej gospodarki łowieckiej jest odpowiednia liczebność i zagęszczenie zwierząt łownych, jak również ich struktura populacyjna. Gwarantuje to harmonię pomiędzy zwierzyną a jej środowiskiem i nie doprowadza do nadmiernych szkód w uprawach leśnych i polnych. Gospodarka leśna wywiera decydujący wpływ na warunki bytowania zwierzyny grubej. Baza żerowa i osłonowa (tzw. ostoje) zależy od powierzchni lasu, charakteru siedlisk, składu gatunkowego i układu klas wieku.
 
Na terenie Puszczy Dulowskiej zlokalizowany jest Obwód Łowiecki nr 79. Składniki środowiska leśnego przedstawiają się w jego rejonie następująco:
  • powierzchnia obwodu: 3200 ha, w tym leśna 3140 ha;
  • procentowy skład drzewostanów: 70% sosna, 20% brzoza, 10% inne gatunki;
  • procentowy udział klas wieku: I kl. - 12%, II kl. - 23%, III kl. - 27%, IV kl. - 18%, V kl. - 12%, VI kl. - 8%;
  • powierzchnia osłonowa:
  1. dostępna okresowo - 320 ha, tj. 10% powierzchni leśnej,
  2. stała - 137 ha, w tym zagroda - 120 ha, bobrzysko - teren zalany - 17 ha; siedliska - przeważają bory i lasy mieszane wilgotne i świeże.

Na terenie obwodu funkcjonuje Ośrodek Hodowli Zwierząt (OHZ). Baza noclegowa w OHZ wynosi 10 miejsc, mieszczących się w kwaterze myśliwskiej i domku kempingowym.

Wydajność łowisk zależy nie tylko od lesistości, ale także od stanu upraw polnych, które stanowią także ważną bazę żerową dla zwierzyny. Niekorzystne zmiany w użytkowaniu gruntów rolnych niewątpliwie negatywnie odbijają się na populacji zwierząt. Z drugiej jednak strony stały wzrost lesistości podnosi liczebność populacji.

Nadleśnictwo w trosce o odpowiedni poziom gospodarki łowieckiej w obwodzie wybudowało 13 paśników, 60 lizawek, 34 ambony i 1 odłownię. Na potrzeby hodowli wykorzystuje się łąki i poletka, na których uprawia się np. rośliny motylkowe i okopowe na karmę (około 25 ton rocznie).

 Materiał opracowany na podstawie broszury „Puszcza Dulowska", wydanej przez Urząd Miasta w Trzebini

 Aktualizacja: 06.11.2020 BW